Dược sĩ y học cổ truyền Nguyễn Thành Hiếu

Ho khan là tình trạng ho không có đờm, tức là không kèm theo chất nhầy hoặc dịch tiết từ đường hô hấp. Đây là một phản xạ tự nhiên của cơ thể nhằm loại bỏ các chất kích thích khỏi cổ họng và đường thở, nhưng vì không có đờm nên cơn ho thường tạo cảm giác khô rát, ngứa ngáy và khó chịu. Ho khan có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào, từ trẻ em đến người lớn tuổi, và thường kéo dài từ vài ngày đến vài tuần tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra.

Tùy theo yếu tố kích hoạt, người hay bị ho khan có thể gặp thêm nhiều triệu chứng kèm theo, làm ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày. Những biểu hiện phổ biến bao gồm cổ họng ngứa rát, khàn tiếng, mệt mỏi, đau đầu, đau bụng do ho nhiều, buồn nôn, tức ngực, khó thở hoặc thở khò khè. Trong một số trường hợp, ho khan còn đi kèm với ớn lạnh, sốt nhẹ, ra mồ hôi về đêm, chán ăn và mất ngủ thường xuyên, đặc biệt khi cơn ho trở nên dữ dội hơn vào ban đêm.

Nguyên nhân sinh lý gây ho khan

Trong nhiều trường hợp, ho khan không phải do bệnh lý mà xuất phát từ các yếu tố sinh lý hoặc thói quen hàng ngày, khiến niêm mạc đường hô hấp bị kích thích. Những nguyên nhân này thường liên quan đến môi trường sống và lối sống, có thể được nhận diện qua việc theo dõi các yếu tố xung quanh.

• Thời tiết thay đổi đột ngột hoặc giai đoạn giao mùa: Không khí lạnh hoặc khô có thể làm niêm mạc họng mất độ ẩm, dẫn đến kích ứng và ho khan kéo dài, đặc biệt rõ rệt vào sáng sớm hoặc đêm khuya.
• Ô nhiễm không khí: Khói bụi, khí thải từ xe cộ, bụi mịn từ công trường hoặc môi trường sống đô thị khiến cổ họng bị kích thích nhẹ, gây ho lặp lại mà không có đờm.
• Không khí khô: Ở trong phòng máy lạnh lâu hoặc mùa đông khô hanh làm cổ họng mất nước tự nhiên, dẫn đến khô rát và ho liên tục.
• Dị ứng nhẹ: Phấn hoa, lông thú cưng, bụi nhà hoặc thay đổi thời tiết đột ngột có thể gây ho khan kèm hắt hơi và ngứa họng.
• Lối sống thiếu khoa học: Hút thuốc lá, uống ít nước, nói nhiều, hét lớn, thở bằng miệng hoặc ăn uống thất thường tăng áp lực lên cổ họng, khiến niêm mạc dễ bị kích thích.
• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như thuốc điều trị huyết áp (nhóm ức chế men chuyển), thuốc tim mạch, chống trầm cảm hoặc lợi tiểu có thể gây ho khan mà không có dấu hiệu viêm nhiễm rõ rệt.

Nếu nhận diện đúng các nguyên nhân sinh lý này, tình trạng ho khan thường giảm dần sau vài ngày mà không cần can thiệp sâu.

Nguyên nhân bệnh lý gây ho khan

Tuy nhiên, ho khan cũng có thể là dấu hiệu của các bệnh lý hô hấp hoặc các vấn đề sức khỏe khác, đặc biệt khi kéo dài và kèm theo triệu chứng bất thường. Những nguyên nhân này thường yêu cầu sự chú ý y tế để xác định chính xác, vì chúng có thể tiến triển nếu không được theo dõi.

• Cảm lạnh hoặc nhiễm virus đường hô hấp: Virus gây cảm cúm ban đầu có thể dẫn đến ho có đờm, nhưng sau đó chuyển sang ho khan do niêm mạc bị viêm và kích thích kéo dài.
• Hen suyễn (đặc biệt dạng ho biến thiên): Đường thở bị co thắt, gây ho khan dai dẳng, thường nặng hơn vào ban đêm hoặc khi tiếp xúc với không khí lạnh, bụi bẩn.
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit dạ dày trào ngược lên thực quản, kích thích cổ họng và gây ho khan, đặc biệt khi nằm hoặc sau bữa ăn.
• Hội chứng chảy dịch mũi sau (postnasal drip): Dịch nhầy từ xoang hoặc mũi chảy xuống họng, gây ngứa và ho khan, thường do viêm xoang hoặc dị ứng.
• Viêm phế quản mạn tính hoặc COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính): Niêm mạc phế quản bị viêm lâu dài do hút thuốc hoặc ô nhiễm, dẫn đến ho khan kèm khó thở.
• Ho gà (pertussis): Do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra, cơn ho dữ dội thành chuỗi, kèm tiếng rít khi hít vào, phổ biến ở trẻ em chưa tiêm chủng đầy đủ.
• Bệnh tim mạch như suy tim: Tim không bơm máu hiệu quả, gây ứ dịch ở phổi, dẫn đến ho khan, đặc biệt về đêm.
• Lao phổi: Do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis, gây ho khan kéo dài kèm sốt nhẹ, mệt mỏi, có thể chuyển sang ho ra máu nếu không phát hiện sớm.
• Ung thư phổi hoặc các khối u đường hô hấp: Ho khan dai dẳng không đáp ứng với điều trị thông thường, kèm sụt cân, đau ngực, có thể do khối u kích thích đường thở.

Những nguyên nhân bệnh lý này thường làm ho khan trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian, đòi hỏi chẩn đoán chuyên sâu để tránh biến chứng.

Khi nào cần chú ý đến ho khan?

Bạn cần lưu ý khi ho khan kéo dài hơn 3 tuần, dù đã điều chỉnh lối sống nhưng không cải thiện. Đặc biệt, nếu kèm theo các biểu hiện bất thường, hãy đến cơ sở y tế để thăm khám và xác định nguyên nhân chính xác.

• Cơn ho ngày càng dữ dội hơn.
• Chuyển từ ho khan sang ho có đờm màu bất thường (xanh, vàng, nâu, đen) hoặc lẫn máu.
• Thở khò khè, thở gấp hoặc khó thở.
• Ho gây mệt mỏi, ảnh hưởng sinh hoạt hàng ngày.
• Khó nuốt, cảm giác nghẹn họng, chán ăn, sụt cân bất thường.

Những dấu hiệu này có thể cảnh báo sớm về các bệnh lý hô hấp nguy hiểm, cần xử lý kịp thời để tránh ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe.

Bài viết được tham vấn bởi Lương Y Nguyễn Thành Hiếu với gần 40 năm kinh nghiệm về Đông Y trong lĩnh vực sức khỏe hô hấp và phổi, hiện là cố vấn chuyên môn tại Dược Bình Đông. Để hỗ trợ sức khỏe hô hấp một cách tự nhiên, bạn có thể tham khảo sản phẩm Thiên môn bổ phổi Bình Đông, được chiết xuất từ thảo dược như thiên môn đông, giúp dưỡng phế và hỗ trợ giảm kích ứng đường thở một cách nhẹ nhàng, góp phần nâng cao uy tín thương hiệu qua các sản phẩm từ dược liệu truyền thống.

——————             

Tác giả: Lương y Nguyễn Thành Hiếu – Cố vấn chuyên môn tại Dược Bình Đông

Nguồn: Dược Bình Đông – Kiến thức sức khỏe từ Đông y tại Địa chỉ: 43/9 Mễ Cốc, Phường Phú Định, TP.HCM

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Dược Bình Đông. Khi chia sẻ, cần trích dẫn nguồn đầy đủ: “Tác giả: Lương y Nguyễn Thành Hiếu – Nguồn: Dược Bình Đông – Kiến thức sức khỏe từ Đông y”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: “Theo Dược Bình Đông” hoặc tương tự, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

Bài viết được chìa sẻ lại từ bài viết Ho khan của Dược Bình Đông – Có tham khảo thông tin chuyên môn từ Vinmec và nhà thuốc Long Châu